Temat: Jak dbać o głos?
Co będziecie dzisiaj robić?
- Dowiecie się, jak powstaje głos
- Nauczycie się, jak dbać o głos
- Wykonacie ćwiczenia wokalne
Głos to też instrument
Od najmłodszych lat mówimy i śpiewamy i jest to dla nas naturalne. Głos służy nam nie tylko do komunikowania się, ale także jest uznawany za pierwszy instrument w dziejach ludzkości. Możliwości ludzkiego głosu są imponujące i żaden instrument nie jest w stanie mu dorównać. Tylko on potrafi zarówno szeptać, mówić, krzyczeć, śpiewać, naśladować różne odgłosy i dźwięki.
Śpiewanie u większości osób jest intuicyjnie. Wszyscy muszą dbać o głos, dlatego każdy powinien posiąść podstawową wiedzę na jego temat. Osoba używająca swojego głosu zbyt długo w sposób nieodpowiedni, może nabawić się chrypy, czy czasowego zaniku głosu. Żeby temu zapobiec, dowiemy się w jaki sposób wydobywamy z siebie głos oraz w jak można nad nim zapanować, by stał się narzędziem muzycznej ekspresji.
Jak powstaje głos? - budowa aparatu głosowego
Sprawny i zadbany głos czysto intonuje niskie i wysokie, a także krótkie i długie dźwięki w różnorodnej dynamice. Do osiągnięcia tych celów konieczne są wokalne ćwiczenia oparte na podstawowej wiedzy o głosie i jego działaniu. Aby wiedzieć jak powstaje głos, musimy zapoznać się z podstawowymi elementami, które biorą udział w procesie śpiewania.
Mózg
Tu zaczyna się proces śpiewania. Tu powstaje nasza chęć i wyobrażenie na temat dźwięku. W mózgu pojawia się pierwszy impuls, który jest rozsyłany po kolejnych częściach narządu głosowego. Impulsy mobilizują określone grupy mięśni do wykonywania przypisanych im czynności i ruchów. Są one ze sobą zsynchronizowane i w odpowiednim czasie docierają do obszarów ciała zaangażowanych w proces tworzenia i wydobywania dźwięku.
Płuca i przepona
Pierwszy sygnał dociera do płuc i bierzemy wdech dostarczając sobie niezbędnego powietrza do powstania dźwięku. Wiele różnych mięśni bierze udział w oddychaniu, jednym z najważniejszych jest przepona, znajdująca się tuż pod płucami. Przepona to duży mięsień, który umożliwia oddychanie. Ma kształt kopuły i oddziela jamę brzuszną od wnętrza klatki piersiowej. Przepona porusza się intensywnie podczas śmiechu - to doskonała i bardzo przyjemna rozgrzewka przepony.
Wydychane powietrze z płuc przedostaje się drogami oddechowymi do najważniejszego elementu naszego aparatu głosowego – krtani.
Krtań
Dźwięk każdego ze znanych nam instrumentów muzycznych powstaje dzięki wprawieniu w drgania jakiejś jego części (np. struny w gitarze). Krtań to nasz właściwy instrument głosowy i to w nim znajdują się tzw. struny głosowe. Nazwa jest jednak trochę myląca, tak naprawdę nie są to struny, tylko dwa fałdy skórne (fałdy głosowe), które dzięki odpowiednim mięśniom mogą otwierać lub zamykać otwór, którym przepływa powietrze.Ich działanie przypomina dwuczęściową kurtynę w teatrze. Gdy oddychamy, fałdy są rozchylone, natomiast podczas wydawania głosu zbliżają się do siebie, a ich krawędzie bardzo szybko drgają (wibrują). To właśnie owe drgania są bezpośrednim źródłem dźwięku. Prawidłowo działający głos wokalisty jest wynikiem kompromisu, balansu między pracą mięśni a przepływem powietrza.
Naturalna wysokość głosu zależy przede wszystkim od długości i grubości strun głosowych oraz wielkości krtani. Głosy dziecięce są zazwyczaj wysokie, dlatego że mają krótkie struny głosowe i małą krtań. Z kolei krtań dorosłego mężczyzny jest o wiele większa niż krtań kobiety i tworzy na szyi wypukłość zwaną jabłkiem Adama. Męskie struny głosowe są dłuższe i grubsze, dlatego mężczyźni mają zwykle głos niższy od kobiet, których fałdy głosowe są zazwyczaj krótsze i cieńsze od męskich.
Rezonatory
Rezonatorami w ciele nazywamy zamkniętą przestrzeń, od której wewnętrznych ścian dźwięk się wielokrotnie odbija, nabierając mocy, stając się głośniejszym i wzbogacając swe brzmienie. Są to m.in. krtań i gardło, jama nosowa i jama ustna, której wielkość i wewnętrzny kształt możemy na różne sposoby modyfikować, operując policzkami, językiem, ustami i podniebieniem miękkim, co oczywiście znacząco wpływa na różne parametry i jakość dźwięku. Rezonatorami są też sztywne elementy naszego ciała, czyli np. kości – przede wszystkim kości czaszki, górna część kręgosłupa i kości klatki piersiowej.
Rozśpiewanie – przykłady ćwiczeń
Przed długotrwałym korzystaniem z głosu, tak jak przed zawodami sportowymi, niezbędna jest rozgrzewka, by nie nabawić się wokalnej kontuzji. W ciągu swojej przygody ze śpiewaniem spotkasz się z wieloma różnymi ćwiczeniami i technikami wokalnymi.
Poniżej przedstawiono przykładowe ćwiczenia, które należy wykonać przed każdym długotrwałym korzystaniem z głosu.
Rozgrzewka fizyczna i postawa ciała
Nasz głos znajduje się w naszym ciele, więc każde napięcie może oddziaływać na nasz głos. Warto obserwować swoje ciało i rozluźniać poszczególne partie stosując proste ćwiczenia fizyczne, np. ruchy głowy, krążenia barków, rozciąganie ciała do góry i na boki, krążenie bioder, masowanie i rozluźnianie części twarzy (szczególnie czoła, policzków i żuchwy). Przed rozpoczęciem kolejnych ćwiczeń nie można zapomnieć o właściwej postawie ciała.
O ile jest to możliwe to najlepiej jest śpiewać stojąc stabilnie w lekkim rozkroku, ciało powinno być wyprostowane, ramiona opuszczone, łopatki ściągnięte. Ciało powinno być aktywne i gotowe do działania, ale jednocześnie swobodne i zrelaksowane.
Rozgrzewka oddechowa
Swobodny, stabilny przepływ powietrza to podstawa pięknego i zdrowego śpiewu. Oddychanie w spoczynku jest odruchem wrodzonym, podczas śpiewu jednak oddycha się nieco inaczej. Dzięki odpowiednio wykonywanym ćwiczeniom wydech śpiewaka potrafi być o wiele dłuższy niż u przeciętnego człowieka.
Eksperyment
Aby sprawdzić w jaki sposób zazwyczaj oddychasz, połóż dłoń na przeciwległym barku (np. prawą na lewym) i weź głęboki oddech. Zaobserwuj, czy podnosi się Twój łokieć. Jeśli tak się dzieje, bierzesz oddech samą górną częścią płuc. Wypełniasz w ten sposób ok 10% swojej pełnej objętości płuc. Jeśli łokieć pozostaje nieruchomy, a wydyma się Twój brzuch to bierzesz wdech brzuszny, zwany też przeponowym. W ten sposób nabierasz znacznie więcej powietrza niż oddychając piersiowo. Pilnuj, aby powietrze było wdychane lub wydychane całkowicie równomiernie, bez zrywów i wstrzymywania.
Uwaga! Polecenie należy wykonać pod opieką nauczyciela lub opiekuna.
Weź głęboki oddech i całkowicie się rozluźniając westchnij na luźnym wydechu mówiąc „aaaaaaaaaaah”. Powtórz kilka razy.
Następnie weź głęboki wdech, powoli przesuwając ręce od boków ciała, aż do połączenia ich nad głową, kiedy nabierzesz pełne płuca.
Robiąc długi wydech, powoli opuszczaj ręce, wypuszczając całe powietrze ustami w momencie, kiedy dotkną boków. Ręce sterują oddechem, nie odwrotnie.
Powtórz ćwiczenie kilka razy wypuszczając powietrze na różnych wydłużonych bezdźwięcznych głoskach np. f, sz czy s
Rozgrzewka dykcyjna
Podczas śpiewu często zapomina się o wyraźnym wypowiadaniu tekstu, który staje się niezrozumiały dla słuchacza. Ćwiczenia, które mają na celu poprawić wyrazistość nazywamy dykcyjnymi. Przed wykonaniem tych ćwiczeń warto kilkukrotnie swobodnie opuścić żuchwę, porozciągać język próbując dotknąć jego koniuszkiem brody lub nosa, parsknąć jak koń by rozluźnić usta.
Przeczytaj na głos poniższe teksty. Zacznij bardzo wyraźnie i wolno, a potem w coraz szybszym tempie (uważaj by nie zmieniać dynamiki):
Koszt poczt w Tczewie.
Myśli człowieka człowiek nie dociecze, lecz kluczem do nich są czyny człowiecze.
Popłakuje Paula w auli, że koala łka w Australii.
Wyindywidualizowaliśmy się z rozentuzjazmowanego tłumu.
